Trong Ỷ Thiên Đồ Long Ký, có một cảnh rất lạ: Trương Tam Phong truyền thụ tâm pháp Thái Cực Kiếm cho Trương Vô Kỵ. Khi ông hỏi “đã nhớ chưa?”, Trương Vô Kỵ ban đầu đáp: “Đã quên một nửa.” Rồi sau đó, sau khi ngẫm nghĩ, lại trả lời “đã quên hết rồi”. Khi đó, Trương Tam Phong mới gật đầu, tỏ ra hài lòng.
Người ngoài nghe thấy thì khó hiểu. Học võ mà quên hết thì đánh làm sao?
Nhưng với một cao thủ võ công như Trương Tam Phong, ông biết rằng, càng quên mới càng thấm, càng không nghĩ mới càng đúng lúc.
Chỉ khi không còn phải nhớ, con người mới thật sự hành động một cách nhuần nhuyễn. Không còn qua trung gian của lý trí, mà phát ra từ thân thể, như một dòng nước chảy không vấp. Đó không còn là kỹ thuật — mà là bản năng đã được mài dũa.
Hãy quan sát những người làm giỏi nhất trong lĩnh vực của họ.
Một vũ công điêu luyện không cần đếm nhịp trong đầu. Một tay kiếm lành nghề không cần nghĩ từng chiêu. Một đầu bếp nêm nếm bằng tay, không cần chiếc muỗng đong. Một thợ mộc lão luyện chỉ cần vuốt nhẹ là biết mặt gỗ đã bằng chưa.
Họ không cố nhớ, không gồng mình diễn lại bài học cũ. Mọi thứ diễn ra như thể họ sinh ra đã biết làm điều đó. Nhưng đằng sau sự tự nhiên ấy là hàng ngàn giờ luyện tập đến mức nguyên tắc, kỹ thuật, cảm nhận… ngấm vào cơ bắp, vào hơi thở, vào máu.
Paul Graham từng nói: “Khi bạn thật sự hiểu một điều gì đó, bạn không cần phải cố nhớ nó.” Vì hiểu thật sâu không nằm ở việc lặp lại, mà nằm ở việc không còn cần lặp lại. Kiến thức đã chuyển từ bên ngoài vào bên trong, trở thành cấu trúc của chính bạn.
Không còn học trò đang diễn lại bài thầy dạy, mà là chính bạn — ứng biến tự do bằng cái biết không lời. Bạn không còn cần lý thuyết để hành động, vì từng hành động của bạn đã trở thành sự chứng minh cho tri thức đó.
Ta thường nghĩ học là tích lũy: học nhiều, nhớ nhiều, giỏi hơn. Nhưng nghịch lý nằm ở chỗ: càng học cao, càng cần buông bớt. Học sâu không phải là biết thêm, mà là giữ lại ít hơn nhưng vận dụng trúng hơn.
Khi mới học cưỡi ngựa, ta căng người, cứng tay, run rẩy. Nhưng khi đã quen rồi, ta thả lỏng – vì cơ thể đã tự điều chỉnh. Khi mới học ngoại ngữ, ta dịch từng chữ trong đầu. Nhưng khi đã thông thạo, ta không còn nghĩ bằng tiếng mẹ đẻ nữa — ngôn ngữ trôi ra như hơi thở.
Ta chuyển từ gồng gánh chủ động sang nhuần nhuyễn thụ động — và đó mới là thành thạo thực sự. Như con chim đã học bay, nó không còn nghĩ về đôi cánh.
Muốn đạt đến trình độ ấy, bạn phải đi qua ba lớp học:
+ Học bằng lý trí — hấp thu tri thức, hiểu nguyên tắc, hỏi vì sao.
+ Luyện bằng hành động — lặp lại, sai, sửa, sai nữa, sửa tiếp.
+ Và cuối cùng, quên bằng phản xạ — buông lý thuyết, hành động tự nhiên, để tri thức sống qua thân thể.
Ở lớp học cuối cùng, bảng đen biến mất, thầy giáo rút lui. Chỉ còn bạn và thế giới, và cách bạn ứng xử sẽ là lời trả bài không lời.
Đừng sợ việc “quên”. Vì quên là khi bạn không còn nghĩ “làm sao để làm đúng”, mà cứ thế làm đúng. Đó là sự tròn đầy không tên.
Học chưa chắc đã giỏi. Nhớ chưa chắc đã hiểu. Chỉ khi đã quên, thì lúc ấy, bạn mới vượt qua cánh cửa cuối cùng.
Cre: Ecoblader